Bieke Verlinden en Jan Vanwezer

De Boomgaard

Het verhaal van De Boomgaard in Leuven begint met een verlaten schooltje, met twee oude gebouwen en een tuin. Met Stad Leuven schreven we een wedstrijd uit om het domein in erfpacht te geven aan een origineel idee voor de buurt. Er werd gekozen voor een vernieuwend, gedurfd woonzorgproject dat alle hokjesdenken zou doorbreken en radicaal voor samenwerking ging. Achter het project zat ‘LIVEZ’ (Leuvense Initiatieven voor Eerlijke Zorg), een nieuw opgerichte coöperatie met sociaal oogmerk. Achter LIVEZ zitten publieke zorgvereniging Zorg Leuven, woonzorgcentrum De

Wingerd-Woonzorgnet Dijleland, jeugdhulpvoorziening De Wissel, vzw Oostrem, een voorziening voor volwassenen met een beperking, en het Stadsmakersfonds. De partners investeerden elk 300.000 euro en noemden hun eerste project ‘De Boomgaard’, naar de vroegere school.

De buurt zit mee aan het stuur van De Boomgaard, want dat is waar het project om draait: zorgen ín en met de buurt. De buurtbewoners nemen heel wat van de organisatie zelf in handen: het gebruik van de lokalen, de schoonmaak, een soepclub en kaartclub …

Met LIVEZ kijken we op een frisse nieuwe manier naar zorg en ondersteuning. In plaats van mensen op basis van een specifieke problematiek te sorteren in gespecialiseerde instellingen, gaan wij de zorg in mensen hun directe omgeving organiseren, in en met hun eigen sociale netwerk. De Boomgaard is het pilootproject voor die visie.

Het grote doel van ‘De Boomgaard’ is een buurt creëren die in staat is zeer verschillende en zwaardere zorgvragen op te vangen in de buurt. Zorg krijgt in deze buurt een plaats in het samenleven. De zorg wordt mee bepaald door de buurtbewoners zelf, wat een mooi nieuw voorbeeld is als blauwdruk voor zorg in het algemeen, en jeugdhulp, ouderenzorg en zorg voor mensen met een beperking in het bijzonder.

Stoppen met exclusief zijn

Onze visie komt er eigenlijk op neer dat we, in plaats van alles ‘inclusief ’ te proberen maken, gewoon niet meer exclusief gaan zijn. Dat is hoe LIVEZ de zorg van de toekomst ziet: tussen de mensen, in hun eigen leefomgeving, in woningen die mee kunnen evolueren met de ondersteuningsnoden van haar bewoners, en waar nodig tijdelijk aangevuld door professionele expertise. Dit is geen verhaal van ondoordachte vermaatschappelijking van zorg, wat jammer genoeg vaak meer een besparingsoperatie is dan een visie op zorg. Wie nood heeft aan professionele ondersteuning, moet die altijd kunnen krijgen. Met De Boomgaard willen we vooral vanaf het begin intrinsiek inclusieve zorgmodellen helpen ontwerpen. Mensen worden nog te vaak snel in hokjes geduwd, behandeld op basis van specifieke problemen of aandoeningen. Ze worden opgenomen in gespecialiseerde instellingen, waardoor ze hun netwerk en vertrouwde omgeving moeten achterlaten. Dat heeft een grote mentale impact, terwijl je al je mentale veerkracht nodig hebt om periodes van zorg door te maken.

De Boomgaard wil het anders doen. Hier organiseren we de zorg binnen de directe leefomgeving van mensen, met behoud van hun vertrouwde sociale netwerk. De zorg wordt niet opgelegd door externe instellingen of organisaties, maar mee bepaald door de zorgvrager, het netwerk en de buurtbewoners, waardoor het een geïntegreerd deel van het samenleven wordt.

Sociale samenhang

Dit model bevordert niet alleen de inclusie van wie zorg nodig heeft, het versterkt ook de sociale samenhang en de betrokkenheid binnen de gemeenschap. Door inclusie vanaf de basis in te bouwen, kunnen we zorg en ondersteuning bieden die beter aansluiten bij de behoeften en wensen van de mensen, en dat komt de samenleving als geheel ten goede. Met De Boomgaard maken we deze alomvattende benadering van zorg niet alleen mogelijk, we laten ook zien dat dit noodzakelijk is voor eerlijke en effectieve zorg in de toekomst.

De grootste sterkte van De Boomgaard ligt ook in de samenhang tussen alle partners, die uit verschillende organisaties en sectoren komen. Samen met hen en de buurt schrijven we een gedeeld verhaal. Omdat we in dit zorgmodel naar de hele buurt kijken, wordt ook héél de buurt betrokken en niet enkel degenen die rechtstreeks verbonden zijn aan een zorgvraag. Een tweede sterkte is ons gedeelde geloof in het project. Je merkt dat dit nodig is om de juiste synergieën te vinden en innovatieve oplossingen te bedenken en te realiseren.

Hoewel er nog veel onbeantwoorde vragen zijn doordat het huidige zorgmodel anders georganiseerd wordt en er geen platgetreden paden zijn, biedt De Boomgaard ons zuurstof en blijft het een spannend en uitdagend project. Het blijft een heel inspirerend initiatief dat het potentieel heeft om de manier waarop we denken over en omgaan met zorg fundamenteel te veranderen.

Hospiscore

Voor die warme woon- en zorgbuurt bedacht LIVEZ de ‘hospiscore’: dat is een maatstaf voor hoe goed een buurt mensen met een ondersteuningsnood kan opvangen zonder dat zij hun vertrouwde omgeving moeten verlaten. Een buurt met een hoge hospiscore kan verschillende en zware gezondheidsproblemen opvangen, waardoor bewoners niet naar een voorziening moeten maar in hun eigen buurt kunnen blijven wonen. Misschien niet in hun eigen huis, maar wel in hun vertrouwde omgeving. Om de hospiscore wetenschappelijk te ontwikkelen, kon LIVEZ rekenen op 75.000 euro van de provincie Vlaams-Brabant. De UCLL werkt aan een prototype.

Woningen die meebewegen

Het domein van De Boomgaard krijgt een volledige make-over. De schoolgebouwen maken plaats voor twee moderne woonblokken. Zowel ouderen met dementie als volwassenen met een beperking en jongeren in moeilijkheden (de doelgroepen van de drie betrokken zorgvoorzieningen) zullen daar kunnen wonen, en er blijft ruimte voor onvoorziene zorgvragen vanuit de buurt. Met LIVEZ geloven we in gemengde woongelegenheden, waarin de zorg niet alles overneemt, maar waarin bewoners en buren elkaar ondersteunen. In de nieuwe huizenblokken worden zowel zorgkamers, studio’s als appartementjes ingericht. Het uiteindelijke resultaat zal afhangen van de vragen die in de buurt naar boven komen. Alleen de buitenmuren zijn dragende muren, waardoor er binnenin geschoven kan worden met de wanden. Dat innovatieve ontwerp van architectenbureau Bild en Miss Miyagi speelt handig in op het feit dat de zorgnoden in een buurt kunnen veranderen doorheen de tijd. Mensen veranderen, gezinnen veranderen, en dus moet de zorg ook kunnen meebewegen met de golvende levens van mensen.

De ontwikkeling

Gezien de grootte van het project verloopt de ontwikkeling van De Boomgaard in verschillende fasen. In augustus 2022 begonnen we aan de selectie van een ontwerpteam. Dat team stelde een flexibel ontwerp voor dat verschillende ruimtelijke configuraties mogelijk maakte, passend bij de diverse en veranderlijke zorgvragen. Parallel werd in de bestaande schoolgebouwen al een buurtwerking opgestart om een plek te creëren waar de buurt welkom is en initiatief kan nemen, met veel aandacht en zorg voor elkaar. In de laatste fase, in de zomer van 2026, zullen de gebouwen van De Boomgaard feestelijk worden ingehuldigd en de deuren wijd opengezet voor de buurt. Buurtbewoners met een zorgnood kunnen hier komen wonen, al dan niet tijdelijk, en alle andere buren, vrienden en familie zijn altijd welkom in de Boomgaardtuin en in het buurtpaviljoen voor activiteiten, ontmoetingen of een gezellige babbel.